Sabtu, 21 November 2015
UKARA LAMBA lan CAMBORAN
UKARA LAMBA LAN UKARA CAMBORAN
Kapirit saka andharan kang winengku ana ing sajroning ukara, ukara bisa kabedakake dadi loro yaiku: ukara lamba (kalimat tunggal) lan ukara camboran (kalimat majemuk).
Ukara Lamba
Ukara lamba yaiku ukara kang medharake gagasan (ciptaning ati) mung sae bab utawa dianggep mung sebab. Ukara iki saora-orane dumadi saka jejer lan wasesa.
Tuladha:
- Sumini asah-asuh
- Adhiku maca layang kabar Suara Merdeka
- Tini lagi ndolani adhine ana ing ngarepan
- Yulianta sinau matematika lan basa Indonesia
Ukara Camboran (Rangkep)
1. Ukara Camboran yaiku ukara kang isi andharan rangkep, dumadi saka manunggale ukara loro utawa luwih; ukara siji lan sijine madeg dhewe-dhewe sarta isining ukara mau ana gandheng cenenge. Tuladha:
- Bapak maos koran, ibu dondom dene adhiku dolanan ing latar.
- Aku sekolah ana ing SMP, kangmasku SMA.
- Bapak lan ibune pinter nanging putrane bodho-bodho.
2. Ukara Camboran kaperang dadi telu, yaiku:
a. Ukara camboran sadrajat (kalimat majemuk setara)
Ukara camboran sadrajat yaiku ukara kang dumadi saka lamba loro utawa luwih, kang siji-sijine ukara mau isih madeg dhewe-dhewe sarta surasaning ukara-ukara mau ana gandheng cenenge.
Manunggale ukara-ukara mau sarana dijejerake: dene manut panjejere:
1) Sarana tembung pangiket kang samurwat: lan, karo, sarta dene.
Tuladha:
- Ratman ditampa ana ing Fakultas Hukum dene Tarna munggah kelas loro SPG.
- Pak Mantri iku wong kang luhur bebudene lan maneh enthengan tetulung marang liyan.
2) Sarana tembung pangiket kang mratelakake kosok balen:
Tuladha:
- Sinun anggone sinau mempeng banget, ewa semono bijine tansah elek banget.
- Pak Suta iku wong kang resikan banget nanging putra-putrane crobo banget.
3) Sarana tembung pangiket kang mratelakake sebab musabab:
Tuladha:
- Yen kowe kepengin bijine apik, kudu sregep sinau.
- Sikilku kesleo mulane aku banjur ora mlebu sekolah.
b. Ukara camboran raketan (kalimat majemuk rapatan)
Ukara camboran raketan yaiku ukara camboran kang salah siji peranganing ukara kang padha mung dikandhakake sepisan, mula ukara camboran raketan kena kabedakake dadi:
1) Raketan jejer
Tuladha:
- Tini anggone adus mruput banget, banjur dandan terus mangan nuli mangkat sekolah.
2) Raketan wasesa
Tuladha:
- Ibu ngresiki paturone, putrane sing mbarep jogane, adhine kamar tamu.
3) Raketan lesan
Tuladha:
- Bapak nulis layang ulem, aku sing ngamplopi, dene Pak Amat sing nyaosake menyang mitra karuh.
4) Raketan katrangan
Tuladha:
- Anggone tindak menyang Jakarta bapak nitih sepur, ibu nitih bis, Bapak Bupati nitih palwa gegana.
c. Ukara camboran sungsun (kalimat majemuk bertingkat)
Ukara camboran sungsun yaiku ukara kang salah siji saka perangane awujud ukara; dadi mbokmenawa jejere sing awujud ukara, mbokmenawa wasesane, lesane utawa katrangane. Ukara sing ngganti salah siji saka peranganing ukara mau diarani gatra. Mula ana gatra jejer, gatra wasesa, gatra lesan, lan gatra katrangan.
1) Gatra jejer yaiku ukara kang dadi gantine jejer ing ukara baku.
Tuladha:
- Papan sing kanggo nglairake aku ana ing Surabaya. ... omahku ana ing Surabaya.
2) Gatra wasesa yaiku ukara kang dadi gantine wasesa ing ukara baku.
Tuladha:
- Bapak Lurah ing desa Sidamulya. ... Bapakne priyayi kang dadi pinituwane ing desa Sidamulya.
3) Gatra lesan yaiku ukara kang dadi gantine lesan ing ukara baku.
Tuladha:
- Pegaweane sing baku makani pitik. ... pagaweane sing baku makani kewan sing bisa nulungi uripe.
4) Gatra katrangan yaiku ukara kang dadi gantine katrangan ukara baku.
Tuladha:
- Kangmasku dadi dhokter ing Jakarta. ... Kangmasku dadi dhokter ing papan sng rame dhewe sa Indonesia.
TEMBUNG LINGGA lan ANDHAHAN
TEMBUNG LINGGA lan TEMBUNG ANDHAHAN
1. Tembung Lingga (Kata Dasar)
Tembung lingga yaiku tembung kang durung owah saka asale, kang durung oleh imbuhan apa – apa, utawa tembung kang isih wungkul, isih wantah utawa isih asli. Tembung lingga isoh digolongake wujud bebas (bentuk bebas). Tembung lingga ana kang dumadi saka sakwanda, rong wanda, utawa telung wanda (suku kata).
Tuladha :
- Turu
- Tangis
- Pari
- Pangan
- Mustaka
- Tulis
- Laku
- Caping
2. Tembung Andhahan (Kata jadian)
Tembung andhahan yaiku tembung kang owah saka asale. Tembung andhahan dumadi saka tembung lingga kang oleh imbuhan utawa tembung lingga kang wis dirimbag. Owah – owahan iku bisa awujud :
- Wuwuhan (imbuhan)
- Ngrangkep tembung (kata ulang)
- Nyambor tem bung (kata majemuk)
Salah sawijini cara ndhapuk tembung andhahan iku kanthi menehi wuwuhan, wuwuhan iku ana telu yaiku : ater - ater (awalan),seselan (sisipan),lan panambang.
a. Ater - Ater
Tembung andhahan amarga oleh ater – ater umpamane :
Nyilih : ny- + silih
Mlaku : m- + laku
Diwaca : di- + waca
Kesandhung : ke- + sandhung
Dakjupuk : dak- + jupuk
b. Seselan
Tembung andhahan amarga seselan umpamane :
Gumuyu : um + guyu
Tinulis : in + tulis
Kerelip : er + kelip
c. Panambang
Tembung andhahan amarga oleh panambang umpamane :
Telatan : telat + -an
Awake : awak + -e
Bukuku : buku + -ku
Tulisen : tulis + -en
d. Wuwuhan Gaabung
Tembung andhahan amarga oleh wuwuhan gabung umpamane :
Digawakake : di- + gawa -ake
Njupaki : n- + jupuk -i
Nilisaka : n- -ake
TEMBUNG ENTAR
Tembung Éntar yaiku tembung kang tegesé ora kaya makna saluguné (kata kiasan).Utawa tembung kang ora kena ditegesi sawantahe baé sinebut uga ing basa Indonesia tembang silihan (kiasan). Ing basa walandané yaiku Figuurlijke betekenis
Tuladhané:
A
01. abang kupingé = nêsu bangêt
02. (ng)abangké kuping = gawé nêsu
03. abang abang lambé = ora têmênan, mung lêlamisan
04. abang rainê = nandhang isin (wirang)
05. adol ayu = ngêndêlake ayuné
06. adol bagús = ngêndêlaké bagusé
07. adol gawé = ngatonake pênggawéyané
08. adol kringêt = nyambut gawé
09. adol kwanèn = ngêndêlake kwanèné
10. adol krungon = golèk golèk warta/kabar
11. adol séndhé = adol barang mênyang gadhèn
12. adol umbag/umuk = akèh omongé, ning ora ana nyatané
13. adus getíh = tatuné nêmên bangêt
14. adus kringêt = nyambut gawé, abot bangêt
15. adus luh = nêmên anggoné nangís
16. akèh sandhungané = akèh alangané
17. ålå jênêngé = kurang dipêrcåyå
18. ålå kandhutané = ålå wataké
19. ålå tembungé = têmbungé kasar/saru
20. alus tembungé = kêpénak dirungokaké
21. åmbå jangkahé = bisa ikhtiyar mrana-mrana
22. apus kråmå = dibujuki/diapusi cara alus
23. asor budiné = bêbudèné ålå
24. asor yudané = kalah
25. ati dhóndhóng = atiné ålå
26. atiné ånå wuluné = atine ålå/dêngki
B
01. (m)balang liríng = nglirik mripat
02. bau suku = abdi/batur
03. bau têngên = wong kang dipercåyå
04. bêning atine = sumèh
05. (m)buang sangkal = ngilangi/mbuang apês
06. (m)bukak wadi = ngandhakaké wêwadiné
07. (m)buang tilas = nutupi tumindaké sing ålå
C
01. cagak lèk = camilan supaya bêtah mêlèk
02. cagak urip = kanggo nyukupi kêbutuhan uripé
03. cancut taliwåndå = tandang gawé
04. cangkêm gatêl = sênêng ngrasani/nggunêm
05. cêdhak umuré = gêlis mati
06. cêpak jodhone = gêlis olèh jodho
07. cêpak rêjêkiné = gampang olèh rêjêki
08. cilik atiné = kuwatir/wêdi
09. cupêt atiné = gampang nêsu
10. cupêt budiné = ora bisa nggayúh kautaman
11. cupêt jangkahé = ora biså golèk sarånå
12. cupêt nalaré = ora biså mikirake wêrna-wêrnå
13. cupêt pangandêlé = ora percåyå
D
01. dadi gawé = ngrépotaké
02. dåwå-dåwå ujå = perkårå kang ora uwís uwís
03. dåwå tangane = sênêng nyólóng jupúk
04. (n)dhêdhêr kautaman = nandur kêbêcikan
05. dhuwúr atiné = gumêdhé
06. dhuwúr pangkaté = dadi wóng pangkat/panguwasané
E
01. êmpuk rêmbugé = gunêmé énak dirungokaké
02. êntèk atiné = kêwêdèn/kuwatir bangêt
03. ènthèng sanggané = ora rêkåså
04. ènthèng tangané = sênêng tandang gawé
G
01. (ng)gadho ati = gawé susah ati
02. gantung kêpuh = sandhangané ora tau ganti
03. (ng)gantung untu = sêlak kêpingin mangan
04. gêdhé atinée = tatag; ora kuwatir
05. gêdhé êndasé = sómbóng (kêmlungkung)
06. gêdhé ómónge = umúk ora ånå nyatané
07. gêdhée tékadé = ora gampang pasrah
08. (ng)gêdhèkaké pulúk = ora ånå prihatiné
09. (ng)gêgêm tangan = kêsèd nyambut gawé
10. gilig rêmbugé = rêmbugane pasti/mêsti
11. gilig tekadé = tékadé ora bakal mundúr
12. (ng)gilud kawrúh = golèk ilmu kanthi mêmpêng
13. golèk slamêt = ati-ati supaya, ora cilåkå
14. golèk uríp = nyambut gawé nggo nyukupi butuhé
I
01. idu gêni = omongan tansah kêlakon
02. ilat mati = ora bisa ngrasakaké
03. ilang klilipé = ilang mungsuhé
J
01. jåkålårå = rikålå nóm-é rêkåså
02. jêmbar dhadhané = sugíh pangapurå; sabar bangêt
03. jêmbar kawruhé = akèh ngilmuné
04. jêmbar kuburé = mlêbu swarga
05. jêmbar polatané = sumringah
06. jêmbar sêgarané = sugih pangapura; sabar
07. jêro kawruhé = akèh ngilmuné; pintêr
K
01. kådålu warså = kasèp; wis kliwat
02. kandel kulité = digdåyå; sêkti
03. kandel kupingé = ora nggugu pitutúr
04. kaku atiné = tansah ora sarujuk/sulåyå
05. kasar têmbungé = têmbung saru
06. katon dhadhané = wani adu arêp
07. kêgugah atiné = sadar/élíng
08 kêlèpètan ålå = katut ålå
09. kêmbang lambé = tansah digunêm kêbêcikané
10. kakèhan tangan = kakèhan sing nyandhak
11. kêmbang uríp = lêlakone wong urip wêrna-wêrna
12. kêna tinênga-tênga = kêna disambati
13. kêncêng karêpé = kêkarêpane kudu kêturutan
14. kêncêng tékadé = tékadé ora bakal mundúr
15. kulak wartå = golèk
Aksara Jawa
FILOSOFI AKSARA JAWA
MAKNA HANACARAKA
•Ha-Na-Ca-Ra-Ka berarti ada ” utusan ” yakni utusan hidup, berupa nafas yang berkewajiban menyatukan jiwa dengan jasat manusia. Maksudnya ada yang mempercayakan, ada yang dipercaya dan ada yang dipercaya untuk bekerja. Ketiga unsur itu adalah Tuhan, manusia dan kewajiban manusia ( sebagai ciptaan).
• Da-Ta-Sa-Wa-La berarti manusia setelah diciptakan sampai dengan data ” saatnya ( dipanggil ) ” tidak boleh sawala ” mengelak ” manusia ( dengan segala atributnya ) harus bersedia melaksanakan, menerima dan menjalankan kehendak Tuhan.
• Pa-Dha-Ja-Ya-Nya berarti menyatunya zat pemberi hidup ( Ilahi) dengan yang diberi hidup ( makhluk ). Maksdunya padha ” sama ” atau sesuai, jumbuh, cocok ” tunggal batin yang tercermin dalam perbuatan berdasarkan keluhuran dan keutamaan. Jaya itu ” menang, unggul ” sungguh-sungguh dan bukan menang-menangan ” sekedar menang ” atau menang tidak sportif.
• Ma-Ga-Ba-Tha-Nga berarti menerima segala yang diperintahkan dan yang dilarang oleh Tuhan Yang Maha Kuasa. Maksudnya manusia harus pasrah, sumarah pada garis kodrat, meskipun manusia diberi hak untuk mewiradat, berusaha untuk menanggulanginya.
Makna Huruf HANACARAKA
Ha Hana hurip wening suci – adanya hidup adalah kehendak dari yang Maha Suci
Na Nur candra, gaib candra, warsitaning candara – pengharapan manusia hanya selalu ke sinar Illahi
Ca Cipta wening, cipta mandulu, cipta dadi – arah dan tujuan pada Yang Maha Tunggal
Ra Rasaingsun handulusih – rasa cinta sejati muncul dari cinta kasih nurani
Ka Karsaningsun memayuhayuning bawana – hasrat diarahkan untuk kesajeteraan alam
Da Dumadining dzat kang tanpa winangenan – menerima hidup apa adanya
Ta Tatas, tutus, titis, titi lan wibawa – mendasar, totalitas, satu visi, ketelitian dalam memandang hidup
Sa Sifat ingsun handulu sifatullah – membentuk kasih sayang seperti kasih Tuhan
Wa Wujud hana tan kena kinira – ilmu manusia hanya terbatas namun implikasinya bisa tanpa batas
La Lir handaya paseban jati – mengalirkan hidup semata pada tuntunan Illahi
Pa Papan kang tanpa kiblat – Hakekat Allah yang ada disegala arah
Dha Dhuwur wekasane endek wiwitane – Untuk bisa diatas tentu dimulai dari dasar
Ja Jumbuhing kawula lan Gusti – Selalu berusaha menyatu memahami kehendak-Nya
Ya Yakin marang samubarang tumindak kang dumadi – yakin atas titah/kodrat Illahi
Nya Nyata tanpa mata, ngerti tanpa diuruki – memahami kodrat kehidupan
Ma Madep mantep manembah mring Ilahi – yakin/mantap dalam menyembah Ilahi
Ga Guru sejati sing muruki – belajar pada guru nurani
Ba Bayu sejati kang andalani – menyelaraskan diri pada gerak alam
Tha Tukul saka niat – sesuatu harus dimulai dan tumbuh dari niatan
Nga Ngracut busananing manungso – melepaskan egoisme pribadi manusia
Dalam kisah AJISAKA
ha na ca ra ka Dikisahkanlah tentang dua orang abdi yang setia
da ta sa wa la Keduanya terlibat perselisihan dan akhirnya berkelahi
pa da ja ya nya Mereka sama-sama kuat dan tangguh
ma ga ba tha nga Akhirnya kedua abdi itu pun tewas bersama
Aksara Jawa ha-na-ca-ra- ka mewakili spiritualitas orang Jawa yang terdalam: yaitu kerinduannya akan harmoni dan ketakutannya akan segala sesuatu yang dapat memecah-belah harmoni. Konon aksara Jawa ini diciptakan oleh Ajisaka untuk mengenang kedua abdinya yang setia.Dikisahkan Ajisaka hendak pergi mengembara, dan ia berpesan pada seorang abdinya yang setia agar menjaga keris pusakanya dan mewanti-wanti: janganlah memberikan keris itu pada orang lain, kecuali dirinya sendiri: Ajisaka. Setelah sekian lama mengembara, di negeri perantauan, Ajisaka teringat akan pusaka yang ia tinggalkan di tanah kelahirannya. Maka ia pun mengutus seorang abdinya yang lain, yang juga setia, agar dia pulang dan mengambil keris pusaka itu di tanah leluhur. Kepada abdi yang setia ini dia mewanti-wanti: jangan sekali-kali kembali ke hadapannya kecuali membawa keris pusakanya. Ironisnya, kedua abdi yang sama-sama setia dan militan itu, akhirnya harus berkelahi dan tewas bersama: hanya karena tidak ada dialog di antara mereka. Bukankah sebenarnya keduanya mengemban misi yang sama: yaitu memegang teguh amanat junjungannya? Dan lebih ironis lagi, kisah tragis tentang dua abdi yang setia ini selalu berulang dari jaman ke jaman, bahkan dari generasi ke generasi.
Langganan:
Postingan (Atom)